"Ngậm ngùi" hạt gạo Điện Biên

Việc sản xuất theo kiểu mạnh ai nấy làm, tiêu thụ dựa vào thương lái, chưa có hệ thống bài bản cùng với việc "bị" mượn danh, khiến thương hiệu gạo Tám Điện Biên vẫn "nhạt nhòa" trên thị trường.

Theo ông Phạm Đức Hiển, Giám đốc Sở NN&PTNT Điện Biên, "Tám Điện Biên" không phải là đặc sản lâu đời ở đây, mà thương hiệu này chỉ mới xuất hiện trong 15 năm qua. Đây cũng không phải là sản phẩm của giống lúa tám, mà từ nhiều giống lúa thơm như Bắc Hương, Nghi Hương, gạo IR64… Gạo Điện Biên có đặc điểm rất riêng: hạt nhỏ dài đều tăm tắp, mầu đục không trắng như gạo thường. Cơm Điện Biên dẻo như cơm nếp, thơm thoang thoảng, khi nhai có vị đậm, nhiều nhựa nên thường dính răng… nên thường được người dân làm cơm lam.

Tinh hoa nông sản

Ông Sùng Chứ Thếnh, Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Điện Biên, cho biết tất cả giống lúa gieo trồng ở đây đều hệt như nơi khác. Chưa có nghiên cứu khoa học nào về hạt gạo gieo trồng từ đây, nhưng kỳ lạ ở chỗ bất cứ giống lúa nào gieo ở thung lũng này cũng cho hạt gạo dẻo, thơm, trắng bóng đậm đà như vậy. Lúa Điện Biên được khu biệt với lúa khác là nhờ thổ nhưỡng của cánh đồng trong lòng chảo Mường Thanh.

Hạt gạo ngon có lẽ là do dinh dưỡng, màu mỡ của rừng già, núi cao khắp nơi chảy vào thung lũng, nhờ tinh túy đất trời hội tụ trong từng thớ đất, nhờ dòng nước màu mỡ từ sông Nậm đắp bồi. Nơi đây có khí hậu gió Lào, với dư lượng ánh sáng mặt trời chiếu dài hơn vùng đồng bằng. Nhờ đó, cây lúa được quang hợp nhiều hơn, giúp sản sinh ra loại gạo Tám thơm Điện Biên có hàm lượng dinh dưỡng cao hơn những loại gạo ở đồng bằng, xứng đáng là "Tinh hoa Nông sản Việt".

Ông Hiển cho rằng đặc sản gạo Điện Biên không chỉ đơn thuần là phẩm vật trời cho, mà còn là kết tinh từ tâm huyết và sự kiên trì lao động của con người. Sau khi giải phóng Điện Biên Phủ, khắp cả cánh đồng Mường Thanh chỉ canh tác được 1 vụ lúa mùa, chưa có phân bón thì đi phát cây chó đẻ ủ làm phân xanh bón ruộng. Sau này các giống lúa bao thai lùn, 203, tạp giao, quy 5… được đưa vào canh tác tăng vụ. Ruộng một vụ đưa lên 2 vụ. Mãi đến năm 1998, Điện Biên xuất hiện giống lúa Bắc Thơm, Nghi Hương, IR64… Từ lúc ấy mới dần hình thành thương hiệu gạo Tám Điện Biên. Hơn 10 năm qua gạo Điện Biên đã trở thành hàng hóa có mặt ở Thủ đô Hà Nội và nhiều tỉnh, thành trên cả nước.

Cánh đồng Mường Thanh có diện tích khoảng 120 km2, thuộc 11 xã của vùng lòng chảo huyện Điện Biên. Diện tích canh tác lúa hàng hóa tại đây khoảng gần 4.600 ha; trong đó, các loại lúa thơm như: hương thơm số 1, Bắc Thơm số 7, Tẻ Thơm T10 chiếm tới 50 – 55% diện tích đều cho chất lượng cao, gạo ngon, năng suất đạt từ 6 – 7 tấn/ha. Mỗi năm vùng lòng chảo Mường Thanh sản xuất hàng chục nghìn tấn gạo hàng hoá, trong đó chủ yếu là gạo chất lượng cao, bán ra thị trường luôn được giá và giữ giá. Những ruộng lúa thâm canh 2 vụ các loại lúa thơm có thể mang lại giá trị trên dưới 100 triệu đồng/ha/năm.

Thương hiệu bị "đánh lận"

Theo ông Lò Văn Phương, Bí thư Huyện ủy huyện Điện Biên, người sản xuất vẫn làm theo kiểu manh mún, sản xuất đến đâu bán đến đó. Hiện trên địa bàn tỉnh Điện Biên, có hai doanh nghiệp quốc doanh làm công tác thu mua, song cũng chỉ tiêu thụ được phần nào sản lượng. Hầu hết nông dân cứ thu hoạch xong là đem xay xát bán cho tiểu thương ở các chợ. Nông dân chưa có tư duy về trữ thóc gạo, liên kết với doanh nghiệp phục vụ cho nhu cầu thị trường, nhất là phục vụ những sự kiện lớn, dịp thu hút đông đảo khách du lịch mua sắm. Gạo Điện Biên cung cấp về Hà Nội bị đóng bao hoặc là "tù mù" trong các bao không nhãn mác đăng ký, hoặc là "loạn xì ngầu" với nhiều tên gọi: "Gạo Tám Điện Biên đặc sản" do Công ty XNK nông lâm sản thực phẩm Đông Nam Á(Hà Nội) đóng bao; "Gạo Tám Điện Biên" do Công ty CP TBH (Hà Nội) đóng bao; "Gạo Điện Biên tám thơm Ngọc Khuê"; "Tám Điện Biên – Đặc sản Tây Bắc"…

Hiện nay, vùng lòng chảo Điện Biên vẫn chưa có hiệp hội gạo, để phối hợp trong xây dựng, điều chỉnh kế hoạch sản xuất, thị trường tiêu thụ… Chính vì vậy, vai trò của người sản xuất còn rất mờ nhạt. Sản phẩm gạo sau khi sản xuất ra được tiêu thụ tự do, không có tổ chức, cơ quan nào đứng ra quản lý chất lượng. Việc cung cấp gạo không có quy định phẩm cấp gạo nên đã ảnh hưởng tới đánh giá chất lượng gạo đặc sản.

"Trên thị trường Hà Nội hiện nay nhiều nơi bán gạo Tám Điện Biên, nhưng thực chất chỉ là giống gạo ở Điện Biên được gieo trồng ở nhiều tỉnh như Nam Định, Thái Bình… Giá bán của loại gạo này dao động khoảng 18.000-20.000 đồng/kg, thấp hơn hẳn so với gạo tám trồng ở Điện Biên (khoảng 25.000 đồng/kg. Theo đó là chất lượng thấp hơn hẳn. Gạo Tám Điện Biên giá cao cộng với chi phí vận chuyển do xa xôi sẽ đội giá lên nhiều. Chính vì vậy, chỉ có khách du lịch đi máy bay, hay ô tô mới mua được gạo Điện Biên "xịn" để ăn, chị Ngô Thanh Yên, một tiểu thương chuyên kinh doanh gạo lâu năm trên địa bàn quận Ba Đình nói.

Dù vẫn mang danh "đóng vai trò chủ đạo", nhưng sự đóng góp cụ thể của hạt gạo Điện Biên ở tầm "vĩ mô" – lợi nhuận trong ngành nông nghiệp nói riêng, nền kinh tế của tỉnh Điện Biên nói chung, vẫn còn bị thất thoát nhiều. Gạo Điện Biên đang rất cần sự có mặt của "bốn nhà", liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, góp phần tạo nên thương hiệu bền vững.

Nhật Minh/ Thời báo kinh doanh