Nông dân - cà phê chỉ mong cái “cần câu”

VINAGRI News - Ở thời buổi làm ăn khó khăn thế này, năm ngoái, phải đến gần 61.000 doanh nghiệp phá sản hoặc giải thể. Cứ tưởng nhiều người sẽ quay sang các thú vui khác như đi du hí, xem ca nhạc... Nhầm! Vì theo Google Trend 2013, trong 10 từ khóa được người Việt tìm kiếm nhiều nhất trên Internet, hầu hết là những từ liên quan đến kinh doanh, cơ hội làm ăn, như giá vàng, giá cà phê... Ngạc nhiên hơn nữa là trong lượng từ ít ỏi được chọn ấy, có hai từ thuộc lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, đó là “nuôi bò” (xếp thứ 8) và “cà phê ghép” (xếp thứ 10)!

Ảnh: Thanh Tao.

Tự bươn chải để tồn tại 

Anh Lày Quang Tắc, một nông dân trạc 40 tuổi, sở hữu 10 héc ta cà phê tại xã Tân Châu, cũng là xã viên Hợp tác xã Cà phê Bền vững Lâm Viên, huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng, trần tình: “Chẳng có chi bất ngờ, bản thân tôi, hàng tuần phải bốn năm lần rảo trên mạng để học hỏi kinh nghiệm, xem có cái gì mới... Chỉ có cách ấy mới có thể cải thiện vườn cà phê của mình”.

Chẳng phải một mình anh Tắc, rất nhiều nông dân cà phê khác đều xác nhận vấn đề “cà phê ghép” là câu chuyện cơm bữa mỗi khi đồng nghiệp, chòm xóm gặp nhau. Những thắc mắc và kinh nghiệm về vấn đề này hầu như đều được lượm lặt, học hỏi chủ yếu từ các trang mạng. “Học thầy không tày học bạn” là thế.

“Từ trên chục năm nay, chúng tôi đã thực hiện ghép cây cà phê để cải tạo, mỗi năm thay một ít cây cho sản lượng kém, già cỗi, thực hiện tái canh dần dần... Thật ra, có người đã bỏ công bỏ của nghiên cứu cây ghép trên hai chục năm qua. Do gần đây rộ tin Nhà nước sẵn sàng hỗ trợ 12.000 tỉ đồng để tái canh 200.000 héc ta cà phê, nên vấn đề càng nóng”, ông Trần Hữu Toản, trước đây là một giáo viên sinh vật, nghiên cứu rất sâu về cây cà phê ở các tỉnh Tây Nguyên, nay làm chủ mấy sào cà phê tại huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng, nói vậy.

Ông Toản cho biết đã qua cái thời phát triển nóng, mở rộng diện tích bằng mọi giá, không kịp chọn giống tốt cho năng suất cao cũng như khả năng chống bệnh chống hạn. Từ lâu, nhiều nông dân cứ như kiến tha lâu đầy tổ, chủ động thay dần giống cũ, xấu bằng cách chọn giống tốt hơn, cho trái sai hơn... thông qua trồng thực sinh hay phương pháp ghép. Việc này buộc họ phải cập nhật hàng ngày những thông tin cần thiết... “Chỉ với cách vừa khai thác cây cà phê cũ, vừa cải tạo dần mới có thể áp dụng công nghệ tiên tiến để tăng năng suất đồng thời với việc đảm bảo cái ăn cái mặc hàng ngày nhằm vượt qua những khó khăn do thị trường tạo nên cho giá cà phê. Không có Internet, chúng tôi chẳng biết hỏi ai”, ông Toản nói. Nhờ học hỏi thông qua các trang mạng và kinh nghiệm của những người đi trước, hiện nay anh Tắc dành hẳn nửa héc ta để “cấy” giống mới sau khi tự mình tuyển lựa hay mua từ các đại lý của Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên đóng tại tỉnh Daklak, rồi phân phối lại cho xã viên và những người trong vùng có nhu cầu ghép cây cà phê.

Nông dân đi tiên phong

Do ngần ngại với đủ thứ lý do, “sự nghiệp” tái canh của anh Tắc vẫn còn chậm so với nhiều “tiền bối” khác. Hãy đọc kinh nghiệm của một “đàn anh” tên Văn Hường trên mạng thông tin giacaphe.com ghi ngày 15-3-2012 như sau: “Cà phê ghép đã có cách đây 9-12 năm rồi. Có rất nhiều loại cà phê ghép như cà phê cao sản (có cả hơn chục loại) chưa kể nhiều loại mắt ghép khác. Nhà mình cũng bắt đầu ghép cà phê cách đây tám năm rồi. Với khoảng 1.200 cây (khoảng 1-1,2 héc ta) thu được 9 tấn thì cũng bình thường chứ không phải là cao. Tôi ở Tân Lạc, Bảo Lâm, Lâm Đồng, thấy sản lượng trung bình 1 héc ta ở đây là 7-8 tấn. Thỉnh thoảng có gia đình chỉ có 8 sào mà thu được 10 tấn. Còn bên huyện Di Linh tôi thấy có nơi sản lượng khoảng 8-10 tấn/héc ta”.

Thật ra, đã có nhiều tên tuổi đã gắn liền với “cà phê ghép” mà bất kỳ nông dân nào muốn cải tạo vườn cây của mình cũng đều phải biết, như Phạm Quang Sơn, chủ trại giống Trường Sơn tại Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng, hay ông Nguyễn Công Quảng, ở Dakmil, tỉnh Dak Nông... Nhiều nhà khoa học đã phải nể trọng sự táo bạo, khả năng quyết đoán, dám nghĩ dám làm của họ để tạo nên một phong trào “cà phê ghép” trên nhiều vùng trồng cà phê ở nước ta.

Chỉ mong cái “cần câu”.

Để có thể tổ chức một hội thảo hay một cuộc họp để phổ biến một công nghệ mới trong trồng trọt hay chăn nuôi cho đông đảo nông dân ở nông thôn là điều không dễ. Nhà tổ chức phải chịu nhiều khoản tốn kém nhưng chưa chắc đã thành công. Trong khi đó, Internet được xem là một phương tiện hữu hiệu và chi phí ít nhất.

Nông dân sử dụng Internet không chỉ để biết thời tiết, giá thị trường nội địa và thế giới từng giờ, từng ngày, mà còn sử dụng nó như là một phương tiện học hỏi, trao đổi, tổ chức công việc... không thể thiếu trong thế kỷ 21 này. Thay vì có một cơ sở dữ liệu được xây dựng và khai thác tập trung, chính xác và đủ tin cậy, nông dân vẫn đang mày mò tìm tòi đây đó trên mạng, chỗ này một ít, chỗ kia một ít. Ai may mắn có con cháu học được vài chữ “Tây u” thì có thể học thêm một ít nữa ở các mạng ngoại.

“Ngay cả trong chương trình cà phê ghép, vì không có những thông tin theo dõi chính xác, cách thức áp dụng phương pháp khoa học kỹ càng, nông dân vẫn phải chịu nhiều rủi ro. Rất có thể sau một thời gian dài cấy ghép chỉ dựa trên chọn lựa ưu thế lai, cứ thấy cây nào cho quả sai là chọn, ai dám đảm bảo giống cà phê lai nay mai không bị thoái hóa. Trong khi đó, tại huyện Di Linh vẫn tồn tại vườn cà phê trồng từ năm 1967 của ông Nguyễn Đức Dũng, đến nay vẫn cho sản lượng đều đặn 3,5-4,5 tấn/héc ta/năm với lối canh tác nghiêng về hữu cơ”, ông Toản nói thêm.

Tăng năng suất, sản lượng là một chuyện, phát triển có bền vững hay không lại là chuyện khác. Hơn nữa, giá cả bấp bênh, thị trường không ổn định đang là mối đe dọa lớn cho không chỉ ngành cà phê mà nhiều thương phẩm nông sản khác vì chỉ cần vài vụ giá thấp, nông dân bán hạt cà phê của mình dưới giá thành, vườn chuồng sẽ bị bỏ bê, không chăm sóc...

Một trung tâm dữ liệu tin học nông nghiệp không chỉ phục vụ sản xuất mà còn kinh doanh, sẽ là cơ sở hạ tầng cần thiết giúp nông dân và doanh nghiệp kinh doanh nông sản thời Internet tham khảo các thông tin thị trường, các thông số xảy ra hàng ngày trên các sàn giao dịch... Đó chính là cái “cần câu” mà người nông dân hiện đại đang cần.

Liệt kê của Google nói lên yêu cầu khẩn thiết và nghiêm túc của đại bộ phận nông dân trồng cà phê, mong có một cơ sở hạ tầng cụ thể như thế để làm ăn hơn bất kỳ một lời thương xót hay chúc tụng nào đối với họ.

Cái “cần câu” nông dân đang mong là đấy, rất thực tế, nhưng ai sẽ xắn tay làm chuyện này?

Nguyễn Quang Bình/ TBKTSG