VINAGRI News - Năm 2013, ngành nuôi và chế biến cá tra xuất khẩu gặp nhiều khó khăn, giá cá liên tục nằm ở mức thấp, nông dân thua lỗ kéo dài, buộc phải “treo” ao, nuôi đối tượng thủy sản khác hoặc bỏ nghề. Doanh nghiệp chế biến thì thiếu vốn sản xuất, thiếu nguyên liệu, phải hoạt động cầm chừng hay đóng cửa, thị trường tiêu thụ và giá cá xuất khẩu giảm… Những khó khăn này khiến ngành chế biến, xuất khẩu cá tra rơi vào khủng hoảng trầm trọng.
Người nuôi cá gặp khó
Kéo dài từ năm 2012 sang năm 2013, người nuôi cá tra liên tục bị thua lỗ, diện tích thả nuôi trong dân dần bị thu hẹp hay phải bán cho doanh nghiệp do giá thành nuôi cá tăng cao, trong khi giá cá nằm ở mức thấp trong thời gian dài.
Theo thống kê của Tổng cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và PTNT), giá cá tra trong 9 tháng đầu năm 2013 chỉ dao động ở mức 19.000 - 22.500 đồng/kg, người nuôi lỗ từ 500 - 4.000 đồng/kg (tùy thời điểm). Bước sang đầu tháng 10, giá cá tra tăng lên mức 23.000 - 23.500 đồng/kg trong khoảng 2 tuần rồi giảm nhẹ xuống còn 22.000 - 22.800 đồng/kg, trong khi giá thành sản xuất dao động ở mức 23.000 đồng/kg. Do đó, hiện người nuôi cá vẫn chưa có lời, sản xuất không phát triển, nhiều ao tiếp tục bị “treo”, người nuôi cá không có khả năng tái sản xuất.
Ở thời điểm hiện tại, giá cá tra có thể nói là tốt nhất từ đầu năm đến nay với mức 22.500 - 23.000 đồng/kg nhưng nông dân không có cá để bán. Theo kết quả khảo sát của các các tỉnh/thành khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), sản lượng cá tra nguyên liệu chế biến xuất khẩu từ nay đến hết quý I/2014 sẽ tiếp tục giảm khoảng 40-50%. Điều này cho thấy, dù giá cá tra có khả quan hơn trong thời gian gần đây nhưng nghề nuôi cá tra vẫn khó có thể phục hồi do gặp khó về nguồn vốn, bởi nông dân còn vướng nợ xấu cũ nên không thể vay vốn mới. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Văn Hải ở xã Tân Phong (Cai Lậy - Tiền Giang), vốn hiện nay không còn là vấn đề then chốt trong nuôi cá tra vì càng nuôi càng lỗ nên không ai dám đầu tư.
Thời gian qua, hầu hết các địa phương đều triển khai công tác quy hoạch vùng nuôi cá tra nhưng việc quy hoạch chỉ dựa vào tiềm năng tự nhiên theo kiểu năm sau cao hơn năm trước, hay chạy “theo đuôi” để hợp thức hóa những vùng nuôi cá tra tự phát chứ chưa làm được công tác dự báo thị trường kết hợp với quy hoạch vùng nuôi. Hơn nữa, quy hoạch vùng nuôi cá tra cho dù đã được xây dựng nhưng chưa có biện pháp kiểm soát, chế tài đối với vi phạm quy hoạch chưa có dẫn đến các vùng nuôi cá tra phát triển tràn lan, sản lượng cá tăng giảm một cách thiếu kiểm soát.
Trong nghị định về cá tra sắp tới, sẽ đặt ra vấn đề quy hoạch gắn với thị trường, tuy nhiên hiện nay việc xây dựng hệ thống thông tin về thực trạng sản xuất, thị trường tiêu thụ có tính tin cậy cao để phục vụ chỉ đạo điều hành lại đang rất yếu nên công tác quy hoạch sẽ tiếp tục gặp nhiều trở ngại.
Chế biến xuất khẩu còn bất cập
Không chỉ người nuôi cá gặp khó, doanh nghiệp chế biến cá tra xuất khẩu cũng gặp không ít lao đao. Do ảnh hưởng của suy thoái kinh tế thế giới kéo theo sức mua kém, giá cá giảm, thêm vào đó doanh nghiệp liên tục phải đối diện với vụ kiện chống bán phá giá cá tra tại thị trường Mỹ với mức thuế cao. Trong nước, doanh nghiệp thiếu vốn sản xuất, không đủ cá tra nguyên liệu chế biến xuất khẩu nên phải hoạt động cầm chừng, thậm chí tạm đóng cửa một số nhà máy và ngừng ký hợp đồng xuất khẩu mới.
Theo kết quả khảo sát của Tổng cục Thủy sản, trong số 70 doanh nghiệp có nhà máy chế biến cá tra thì một số doanh nghiệp đang thiếu vốn phải hoạt động cầm chừng, thậm chí có doanh nghiệp giảm 2/3 công suất và cắt giảm 30 - 50% lao động. Thời gian qua, doanh nghiệp chịu áp lực rất lớn do phải sử dụng vốn ngắn hạn để đầu tư cho các mục tiêu trung và dài hạn. Đến khi tới hạn trả nợ, doanh nghiệp xoay xở không kịp nên phải bán tháo sản phẩm để thu hồi vốn, trả nợ ngân hàng hay quay vòng đầu tư cho các mục tiêu khác.
Thiếu cá tra nguyên liệu chế biến cũng là vấn đề khó của doanh nghiệp trong năm 2013. Nếu như trước đây, doanh nghiệp sản xuất 100 tấn cá tra/ngày thì gần đây chỉ sản xuất 20-30 tấn/ngày, chủ yếu từ nguồn cá thả nuôi năm 2012 do lứa cá thả nuôi từ quý II/2013 phải sang năm 2014 mới thu hoạch được. Theo Bộ Nông nghiệp và PTNT, diện tích nuôi cá tra 11 tháng đầu năm đạt khoảng 5.800ha, bằng 90,2% so với cùng kỳ năm ngoái. Do nông dân thả nuôi cầm chừng nên diện tích cá tra thu hoạch chỉ bằng 87% so với cùng kỳ năm ngoái, tương ứng với 852.000 tấn.
Tình trạng có quá nhiều đầu mối tham gia xuất khẩu, các doanh nghiệp cạnh tranh nhau bằng giá đã dẫn đến tình trạng giá cá tra xuất khẩu liên tục giảm mạnh. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), nước ta có tới 160 doanh nghiệp tham gia xuất khẩu cá tra, trong đó có 90 doanh nghiệp chào bán cá tra với giá dưới 2 USD/kg. Trong số những doanh nghiệp bán cá giá thấp có đến 90% không có nhà máy chế biến hay vùng nuôi cá. Sự cạnh tranh này khiến giá cá tra xuất khẩu liên tục giảm và là một trong những nguyên nhân dẫn đến giá trị xuất khẩu cá tra 9 tháng đầu năm 2013 chỉ đạt 1,3 tỷ USD, giảm 1,4%; tháng 10 vẫn tiếp tục giảm trên 6% và dự báo kim ngạch xuất khẩu cá tra năm 2013 cao nhất cũng chỉ tương đương 1,8 tỷ USD của năm ngoái.
Liên kết “lỏng lẻo”
Chủ trương tăng cường sự liên kết giữa người nuôi và doanh nghiệp thông qua hợp đồng tiêu thụ sản phẩm để chia sẻ khó khăn, lợi nhuận giữa hai mắt xích quan trọng trong chuỗi sản xuất dù đã được đưa ra từ lâu nhưng đến nay vẫn còn lỏng lẻo. Theo nhiều hộ nuôi cá, trường hợp doanh nghiệp chiếm dụng vốn của nông dân bằng cách kéo dài thời gian trả tiền mua cá còn phổ biến. Nhiều trường hợp nông dân bán cá cho doanh nghiệp tới 4-5 tháng vẫn chưa nhận được tiền hoặc chỉ nhận được 20-30% dù hợp đồng ghi rõ là trả hết tiền mua cá trong thời gian 1 tháng.
Trong bối cảnh hiện nay, để tiếp tục tồn tại, các hộ nuôi cá tra phải liên kết với nhau và liên kết với doanh nghiệp. Ông Lê Thanh Dung, Chủ nhiệm HTX cá tra Hòa Hưng (Cái Bè - Tiền Giang) cho rằng, việc hình thành chuỗi liên kết giữa nông dân nuôi cá tra với doanh nghiệp với điều kiện tất cả các nhà máy chế biến cá tra xuất khẩu đều có vùng nuôi liên kết với nông dân là hướng đi tất yếu để phát triển bền vững ngành chế biến, xuất khẩu cá tra. Chuỗi liên kết sẽ giúp cho doanh nghiệp tránh được rủi ro thiếu nguyên liệu, còn nông dân yên tâm đầu tư nuôi cá do không phải lo đầu ra.
Tuy nhiên, hiện nay, xu hướng khép kín chuỗi sản xuất từ khâu giống, thức ăn, nuôi cá đến chế biến xuất khẩu đang được nhiều doanh nghiệp thực hiện nhưng cách làm này thiếu bền vững. Để đầu tư nuôi cá bài bản, cộng với đảm bảo hoạt động chế biến xuất khẩu cần phải có lượng vốn rất lớn, yêu cầu quản trị cao mà điều này hoàn toàn không dễ. Trong hoàn cảnh thiếu vốn như hiện nay, doanh nghiệp dễ dẫn đến thất bại. Do đó, việc hình thành chuỗi liên kết, nhất là liên kết giữa nông dân với doanh nghiệp mới là hướng đi hợp lý cho ngành cá tra.
Ông Nguyễn Việt Thắng, Chủ tịch Hiệp hội Cá tra Việt Nam cho biết, Nghị định về nuôi, chế biến và xuất khẩu cá tra đã qua nhiều lần dự thảo và đã hoàn chỉnh trình Chính phủ. Sự ra đời của Nghị định này sẽ giúp tháo gỡ những khó khăn và giải quyết cái gốc bất cập của ngành cá tra; khi đó vấn đề quản lý chất lượng cá tra xuất khẩu sẽ khắt khe hơn, xuất khẩu cá tra sẽ là nghề có điều kiện, sản lượng cá tra nguyên liệu được kiểm soát... Đây sẽ là hành lang pháp lý quan trọng, giúp các cấp, các ngành chức năng và địa phương vùng ĐBSCL đưa ngành cá tra trở lại quỹ đạo phát triển bền vững.
Thành Công/ Báo Công Thương
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét