Sản xuất nông nghiệp an toàn ở vùng Ðông Nam Bộ

VINAGRI News - Nông nghiệp an toàn là hệ thống sản xuất nông nghiệp sử dụng phân bón hữu cơ kết hợp không sử dụng quá mức cho phép phân bón hóa học và các loại hóa chất bảo vệ thực vật trong quá trình sản xuất để cho các sản phẩm nông nghiệp có chất lượng cao, bảo đảm an toàn sức khỏe của người tiêu dùng; góp phần duy trì độ phì nhiêu của đất, bảo vệ môi trường đất, nguồn nước và môi trường sống nói chung.

Sau khi gia nhập WTO, sản xuất nông nghiệp an toàn giúp cho sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam có điều kiện vượt qua những rào cản thương mại, phát huy được lợi thế để xâm nhập thị trường các nước phát triển, với khối lượng ngày càng lớn, hiệu quả kinh tế cao, nhất là mặt hàng cà-phê, tiêu, cao-su, lúa gạo... đang đứng vị thế số 1, số 2 trên thế giới, đồng thời góp phần nâng cao uy tín của hàng hóa Việt Nam trong quá trình toàn cầu hóa kinh tế.

Khu vực Ðông Nam Bộ với những lợi thế cơ bản là khu vực nông nghiệp bao quanh các khu vực tập trung các trung tâm công nghiệp - thương mại - dịch vụ và đô thị lớn nhất của cả nước, có cơ sở hạ tầng giao thông ngày càng được nâng cao và kiện toàn, thuận lợi cho giao thương với khu vực bên ngoài; khí hậu, địa hình, đất đai thích hợp cho việc hình thành các vùng sản xuất các loại nông sản tập trung làm nguyên liệu cho công nghiệp và xuất khẩu có giá trị cao như cao-su, cà-phê, tiêu, bắp, khoai mì, mía... Trong đó cà-phê, tiêu, cao-su là những mặt hàng xuất khẩu chủ lực. Bên cạnh đó, trình độ dân trí nông thôn ngày càng được nâng cao là những lợi thế cho việc phát triển một nền nông nghiệp an toàn, hiện đại, góp phần nâng cao sức cạnh tranh của khu vực.

Tuy nhiên, bên cạnh những lợi thế phát triển nông nghiệp, Ðông Nam Bộ cũng có những hạn chế và thách thức nhất định, đó là: sản xuất nông nghiệp còn manh mún, theo hộ tiểu nông, năng suất, chất lượng và hiệu quả còn thấp; chưa thiết lập được các mô hình tổ chức sản xuất, chế biến, tiêu thụ thích ứng với cơ chế thị trường có hiệu quả; việc vận dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật mới trong sản xuất nông nghiệp còn nhiều hạn chế;  tình trạng đô thị hóa diễn ra ngày càng nhanh, các khu công nghiệp phát triển ngày càng nhiều, tài nguyên rừng ngày càng giảm sút, đất đai, nguồn nước và môi trường sinh thái bị ô nhiễm nặng gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, đời sống dân cư và cho cả sản xuất nông nghiệp, hạn chế hiệu quả sản xuất, kinh doanh, giảm sức cạnh tranh hàng hóa.

Thực trạng sản xuất nông nghiệp ở khu vực Ðông Nam Bộ thời gian qua cho thấy, do trình độ dân trí không đồng đều, khả năng tiếp cận, chuyển giao khoa học công nghệ mới trong nông nghiệp hiện đại còn hạn chế. Chính vì vậy, việc sử dụng phân bón và hóa chất bảo vệ thực vật còn bừa bãi, mang tính cảm quan theo thói quen kinh nghiệm, thiếu tính khoa học, không cân đối đã phá vỡ cấu trúc của đất, làm giảm độ xốp, gây lún, làm đất bị xói mòn, nghèo chất hữu cơ và sinh học của đất, làm cho đất bị thoái hóa. Cho nên một phần lớn chất hữu cơ cho việc kết tụ đất và cung cấp chất dinh dưỡng cho cây đã bị biến mất nhanh. Phân bón và thuốc bảo vệ thực vật mà nông dân bón vào, một phần tồn dư do đất không hấp thụ bị nước mưa cuốn trôi vào các sông, suối hoặc thấm vào các mạch nước ngầm. Ðiều đó đã phá hoại khả năng lọc của đất, làm giảm dần hàm lượng chất hữu cơ trong đất; thuốc trừ sâu phần lớn dùng hóa chất mang nhiều loại độc tố, dư lượng tích tụ lại trong rau quả thực phẩm, gây hậu quả nguy hiểm cho người và diệt luôn cả nhiều loại sinh vật cần được bảo vệ như cá, chim, côn trùng có ích... Vấn đề đặt ra là để giữ được tính bền vững cho đất, điều quan trọng là phải bảo vệ được chất hữu cơ trong đất, vì nhờ có nó mà làm tăng nguồn cung cấp ni-tơ từ mùn đất tự nhiên, tăng khả năng giữ nước, tránh cho đất bị chai cứng hoặc bị xói mòn. Duy trì và tăng cường năng suất của đất, việc tái tạo chất hữu cơ đối với các loại đất canh tác là rất cần thiết. Cải thiện cấu trúc của đất, chọn loại cây trồng, sử dụng phân bón phù hợp và cân đối, hoặc dùng phương pháp luân canh đều nhằm mục đích phục hồi và tái tạo chất hữu cơ cho đất. Tất nhiên khi lượng chất hữu cơ của đất trồng bị giảm, phải dùng phân bón theo tiêu chuẩn "bốn đúng" để bù lại sự thiếu hụt các chất dinh dưỡng nhằm duy trì năng suất của đất. Nếu dùng phân vô cơ (khoáng chất) sẽ tăng thêm một số chất dinh dưỡng cho đất, nhưng không thể thay thế được đặc tính của chất hữu cơ về mặt sinh lý học, cũng không thể thay được tất cả các chất dinh dưỡng cần thiết đối với cây trồng.

Trong quá trình xây dựng nền sản xuất nông nghiệp an toàn hay còn gọi là nông nghiệp sinh học, cần đúc kết kinh nghiệm canh tác của cha ông trong việc luân canh, hỗn canh nhằm bồi dưỡng chất hữu cơ và giữ năng suất cho đất. Trong thời đại ngày nay, với sự phát triển nhanh của khoa học và kỹ thuật, dựa vào các phương pháp truyền thống để cải tiến và phát triển lên, vì mục tiêu của chúng ta không chỉ phát triển bền vững mà còn phải nâng cao năng suất, hay nói cách khác, đạt được mức độ bảo đảm an toàn về lương thực mà không làm cạn kiệt tài nguyên, suy thoái môi trường. Mặt khác, cần khôi phục những vùng đất mà môi trường đã bị suy thoái hoặc bị hủy hoại.

Một điều quan trọng không thể thiếu được là phải giúp cho nông dân hiểu biết những kiến thức cơ bản của nông nghiệp sinh học, đồng thời phải có những chính sách tương ứng để hỗ trợ. Môi trường chỉ có thể được bảo vệ có hiệu quả khi người gây tác động hiểu được hậu quả tai hại do họ gây ra. Ðồng thời vẫn phải bảo đảm được lợi ích vật chất mà họ có thể thu nhận được, như vậy mới làm cho họ tự nguyện và chủ động tham gia vào việc bảo vệ và cải thiện môi trường. Nói cách khác, dù chúng ta đặt vấn đề hay đến đâu trong lúc đời sống của nông dân không được cải thiện thì việc thực hiện một nền nông nghiệp sinh học là việc không dễ dàng gì. Do đó, phải tăng cường một số biện pháp cụ thể về mặt thông tin giáo dục cho nông dân, đào tạo, nâng cao nhận thức và kiến thức về nông nghiệp sinh học thông qua các chương trình tập huấn, tổ chức hội nghị, hội thảo, tọa đàm..., cần xây dựng các mô hình trình diễn điểm có hiệu quả trước khi nhân rộng  ra khu vực và toàn quốc. Trước hết, trong giai đoạn sắp tới, ở khu vực Ðông Nam Bộ, cần định hướng tập trung vào một số đối tượng chính, cụ thể như  cây cao-su, tiêu, cà-phê,... sản xuất theo công nghệ sạch trên diện tích rộng, trong đó có thể áp dụng cho cây cao-su ở khu vực Bình Phước, Tây Ninh và Ðồng Nai; tiêu ở Bình Phước, Bà Rịa - Vũng Tàu; cà-phê ở khu vực Ðác Nông - Bình Phước.

Phan Tiến Sỹ/ Báo Nhân Dân